Historia kobylińskiej Fary

Kościół parafialny p.w. św. Stanisława MB w Kobylinie, jak wynika z wyżej cytowanego dokumentu biskupa Świnki, musiał istnieć już przed rokiem 1289. Wiadomo, że był to kościół drewniany. Pierwotna świątynia spłonęła na początku wieku XVI.

Budowa obecnej, murowanej, wiąże się zapewne z przejęciem Kobylina przez rodzinę Konarskich. Fundatorem obecnego kościoła był stryj nowego właściciela miejscowości (Jerzego Konarskiego), biskup Jan Konarski. Kościół został rozpoczęty nie wcześniej, niż w chwili przejęcia majątków kobylińskich przez ród Konarskich, czyli musiało to mieć miejsce około roku 1513. Czas budowy nowego kościoła parafialnego musiał się zamknąć przed rokiem 1517, skoro wtedy miały powstać, dziś nie istniejące już, polichromie na stropie prezbiterium.

W końcu wieku XVI lub na początku XVII, do kościoła dobudowano wieżę, około roku 1701, po stronie południowej została dostawiona barokowa kaplica.

Późnogotycki kościół jest budowlą ceglaną, jednonawową, orientowaną, z nieco węższym i niższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie. Barokowa kaplica, przylegająca do kościoła od południa, wzniesiona została na rzucie ośmioboku i nakryta kopułą, z datą 1701. Zewnętrzne ściany kaplicy rozczłonkowane są pilastrami, na zewnątrz – naroża opięte pilastrami przełamanymi. Wejście do wnętrza kościoła kobylińskiego prowadzi przez kruchtę. Nie wszystkie elementy dawnego wyposażenia wnętrza zachowały się świątyni do dziś. Zniszczeniu uległa między innymi okazała polichromia zdobiąca drewniany strop, rozpięty ponad prezbiterium i nawą. Ze starszej literatury przedmiotu możemy wyczytać, że malarską dekorację stropu stanowiły zarówno motywy figuralne, jak bujna ornamentyka roślinna. Trzy przestawienia figuralne, mianowicie „Św. Anna Samotrzeć”, „Św. Katarzyna Aleksandryjska” i „Św. Stanisław”, znajdowały się w partii prezbiterium. Część sufitu rozpięta ponad nawą, wypełniona była gęstymi splotami roślinnymi, zakończonymi dojrzałymi owocami i kielichami kwiatów. W roślinny gąszcz wplecione zostały motywy zoomorficzne, między innymi ptaki, ale także inne zwierzęta, prawdopodobnie znane z bajek Ezopowych (np. lis, bocian), a także postacie myśliwych i dzikich ludzi. Dwie ostro załamane banderole zawierały inskrypcje, które jedynie fragmentarycznie udało się odczytać. Jedna wstęga zawierała datę 1517. Datę tę wymalowano najpewniej w związku z ukończeniem prac malarskich nad ozdobą stropu i być może na pamiątkę zakończenia budowy kościoła. Druga banderola mogła zawierać inskrypcję fundacyjną, jednak jedyne, co udało się odczytać, to słowo: „Odon”.

O świetności dawnego wyposażenia kościoła, świadczy wysokiej klasy zabytek wczesnorenesansowego malarstwa. Chodzi o tryptyk na mensie ołtarza głównego, ufundowany przez biskupa Jana Konarskiego w roku 1518. Jest to dzieło znacznych rozmiarów: obraz środkowy wraz z ramą, posiada wymiary 289×239 cm, całość - 308×510 cm. Sceny narracyjne w części środkowej i na awersach skrzydeł poświęcone są życiu i śmierci św. Stanisława, polskiego biskupa i męczennika. Obraz środkowy przedstawia scenę „Zabójstwo biskupa”, lewe skrzydło: „Kupno wsi” i „Świadczenie przed królem”, skrzydło prawe: „Wskrzeszenie Piotrowina” i „Rozsiekanie zwłok”. Tryptyk kobyliński, ponad wszelką wątpliwość, nie był dziełem powstałym na terenie Wielkopolski, jako że nie znajdujemy wielkopolskim materiale zabytkowym, analogicznych pod względem stylu przykładów. Tryptyk został wykonany zapewne w środowisku krakowskim. Jego twórcą wydaje się być artysta bardzo dobrze znający analogiczne malarskie cykle narracyjne poświęcone polskiemu biskupowi i męczennikowi, powstałe w Krakowie, na przykład ornat biskupa Piotra Kmity, kwatery dawnego ołtarza z kościoła paulinów „na Skałce”, kwatery rewersów tryptyku w Bodzentynie, tryptyk z Pławna (pierwotnie wykonany dla Kościoła Mariackiego). Sceny na awersach skrzydeł i na obrazie środkowym, wykazują jednak najbliższe pokrewieństwo stylistyczne, z nieznacznie późniejszym epitafium Stanisława Chroberskiego (ok. 1520), znajdującym się w katedrze sandomierskiej. Pokrewieństwo to przejawia się między innymi w brawurze charakterystyki typów fizjonomicznych. Postać fundatora tryptyku, biskupa Jana Konarskiego, została sportretowana w prawym dolnym rogu centralnego obrazu retabulum. Także portret duchownego donatora, posiada swe odpowiedniki w wizerunkach biskupa umieszczonych na innych fundowanych przezeń dziełach, zachowanych na terenie Małopolski. Postaciom dworzan uczestniczących w narracyjnych scenach, malarz tryptyku kobylińskiego nadał rysy dostojników występujących w krakowskich malowidłach Hansa Suessa z Kulmbachu, wybitnego malarza norymberskiego, którego tymczasowa działalność w ówczesnej stolicy Polski, choć niepotwierdzona źródłowo, jest wysoce prawdopodobna.

W interpretacji poszczególnych scen obrazujących życie i męczeńską śmierć św. Stanisława, malarz tryptyku kobylińskiego jawi się jako artysta, który nie położył głównego nacisku na „krwawą łaźnię” tortur świętego. Malarzowi chodziło raczej o zobrazowanie radosnego zapatrzenia św. Stanisława, w perspektywę wiecznej szczęśliwości, jaka po trudach, czy nawet prześladowaniach i upokorzeniach zgotowanych człowiekowi przez ziemskie życie, czeka w niebie. Tego rodzaju, krótko scharakteryzowana treść ideowa tryptyku kobylińskiego, mogła wynikać z humanistyczno-chrześcijańskich zainteresowań fundatora. Jan Konarski namiętnie kolekcjonował pisma antycznych i wczesnochrześcijańskich myślicieli, i zapewne znał poglądy św. Piotra Chryzogona, wedle których śmierć każdego męczennika stanowi nowe narodziny „do uwiecznienia i chwały”. Przeto możemy stwierdzić, iż program ikonograficzny obrazu środkowego i awersów skrzydeł tryptyku, był owocem współpracy duchownego fundatora z krakowskim malarzem cechowym. Inny malarz, najprawdopodobniej warsztatowy pomocnik mistrza, wykonał cztery malowidła na rewersach skrzydeł tryptyku kobylinskiego. Przedstawiają one: „Zwiastowanie”, „Św. św. Katarzynę i Barbarę” oraz „Wniebowzięcie Marii” i „Św. św. Elżbietę i Jadwigę Śląską”. Obrazy na rewersach skrzydeł jakością zdecydowanie ustępują scenom na awersach i tym samym nie przekraczają rzemieślniczego poziomu. Także dla nich najbliższe stylistyczne analogie odnajdujemy w malarstwie Małopolski, zwłaszcza Krakowa. Pozostałe elementy wyposażenia wnętrza kościoła kobylińskiego, to głównie barokowe ołtarze architektoniczne oraz ambona i dwie chrzcielnice. Dwa boczne ołtarze umieszczone w prezbiterium świątyni, pochodzą z lat około 1700. W polu środkowym jednego z nich, umieszczono obraz „Św. św. Kryspina i Kryspiniana”, w otoczeniu pełnoplastycznych figurek aniołków. Pole środowe drugiego ołtarza wypełnia obraz „Św. Walentego”, w zwieńczeniu został umieszczony obraz „Św. Józefa”. W nawie kościoła, przy dawnym łuku tęczowym, znajdują się kolejne barokowe ołtarze, datowane na ostatnią ćwierć XVII wieku. Ołtarz po stronie prawej, w polu środkowym zawiera płaskorzeźbioną „Św. Trójcę”, w zwieńczeniu – obraz „Zwiastowanie”. W polu środkowym ołtarza umieszczonego po stronie lewej, znajduje się, zapewne wmontowany wtórnie, obraz z roku 1859, namalowany przez ks. Bronisława Preibisza, w zwieńczeniu – obraz „Przemienienie Pańskie”. Barokowy jest również ołtarz ustawiony przy ścianie północnej. Pochodzi z około połowy XVII wieku i zawiera pełnoplastyczne statuy św. św. Katarzyny i Barbary, którym towarzyszą aniołki. Pole środkowe architektonicznego retabulum wypełnia obraz „Anioł Stróż”, w zwieńczeniu umieszczono obraz „Św. Zenona”. W bocznej przybudowanej kaplicy, ukończonej w roku 1701, znajduje się kolejny barokowy architektoniczny ołtarz, datowany na połowę XVII wieku, najpewniej umieszczony tu wtórnie. Zdobią go cztery pełnoplastyczne statuy: św. św. Piotra, Pawła, Stanisława i Wojciecha. Środkowe pole wypełnia obraz „Matka Boska Różańcowa ze św. św. Dominikiem i Katarzyną Sieneńską”, otoczony wieńcem piętnastu medalionów malowanych na blasze. Medaliony te przedstawiają sceny Tajemnic Różańca Świętego. Barokową ambonę, z końca XVII wieku, zdobią statuy Czterech Ewangelistów i Chrystusa Salwatora. Na uwagę zasługują również dwie wcześniej wzmiankowane chrzcielnice. Pierwsza, renesansowa, opatrzona datą 1518, być może została również ufundowana przez biskupa Jana Konarskiego. Wykonana z kamienia, ozdobiona została bogatą ornamentyką floralną i zoomorficzną. Druga, barokowa, pochodząca z przełomu XVII i XVIII wieku, dawniej wisiała na ścianie, obecnie jest ustawiona na postumencie.